Koncert posvećen uspomeni na Zorana Đinđića
Ne dramatizujte previše, to nema veze sa umrlom princezom. Tako je Ravel objasnio naslov svoje Pavane za umrlu infantkinju, dodajući da su mu se samo dopadale kako te reči zvuče kada se izgovore. Sigurno će vam se dopasti i kako te note zvuče. Sa našom oboistkinjom Sanjom Romić izvodimo svetsku premijeru Koncerta za obou i orkestar Nimroda Borenštajna. Vraćajući se na početak 20. veka, u vreme kada je nestajao romantizam, a počinjali impresionizam i ekspresionizam, nastala su znamenita ostvarenja Debisija, Forea i Sibelijusa o nesrećnoj ljubavi Peleasa i Melizande, prema Meterlinkovoj drami. Njima se pridružuje i Šenbergova simfonijska poema iste sadržine. Ona zaokružuje program ove večeri koji sviramo kao uspomenu na Zoranu Đinđića. Za pultom ponovo stoji mladi iranski dirigent Hosein Piškar.
Klavirska muzika Morisa Ravela (1875-1937) zauzima istaknuto mesto u njegovom celokupnom opusu. Pored dva klavirska koncerta komponovao je i veliki broj komada za ovaj instrument. Pavana za umrlu infantkinju je mladalačko delo za solo klavir Ravela, nastalo tokom njegovih studija 1899. godine na Pariskom konzervatorijumu u klasi Gabrijela Forea posvetivši je meceni Princezi de Polinjak. Nakon velikog uspeha premijernog izvođenja španskog pijaniste Rikarda Vinjesa 1902. godine, kompozitor je, kao izuzetan orkestrator, delo preradio za simfonijski orkestar. Ta verzija je prvi put predstavljena javnosti 1910. godine.
Deo naslova upućuje na ceremonijalni ples u laganom tempu koji se igrao na španskom dvoru, ali po kompozitorovim rečima nema veze sa umrlom princezom, nego su mu se samo dopadale te reči kako zvuče kada se izgovore. Melanholija i nostalgija prožimaju ovaj komad u antičkom stilu kojim dominira ekspresivnost, a čija popularnost traje do danas.
Stvaralački opus britanskog savremenog kompozitora Nimroda Borenštajna (1969) obuhvata preko stotinu dela i uključuju baletsku, orkestarsku i kamernu muziku, kao i ostvarenja za glas i solo instrumente. Poslednjih godina je napisao veliki broj dela po porudžbini koja su snimljena i izvedena u prestižnim dvoranama i na festivalima širom sveta, od Rojal festival hola i Kraljevske operske kuće u Londonu do Sale Gavo u Parizu, Koncerhebaua u Amsterdamu, Gradske dvorane u Hong Kongu i Karnegi hola. Među izvođače njegove muzike ubrajaju se Vladimir Aškenazi, Paskal Rože, Dmitri Sitkovecki, Kvartet iz Kremone, Filharmonija orkestar, Oksfordska filharmonija, Izraelska kamerata i dr. Kao dirigent Borenštajn je objavio CD izdanje sa Filharmonija orkestrom i nastupa u Velikoj Britaniji, Nemačkoj, Bugarskoj, Finskoj i Italiji.
Koncert za obou i orkestar, Legenda, napisan je za oboistkinju Sanju Romić, 2023. godine uz podršku kompanije Bife Krampon povodom 100. godišnjice Beogradske filharmonije. O tome je Borenštajn rekao:
„Fasciniran sam i inspirisan koncertantnom formom koja uključuje elemente simfonijskog principa što nudi bezbrojne mogućnosti razvijanja simultanih muzičkih linija među kojima se izdvaja deonica solističkog virtuoznog parta. Smatram da je virtuoznost ne samo mogućnost da neko svira brzo i tačno, nego što je još važnije, da ispolji majstorstvo boja, nijansi i individualnost tona. Za mene je solista metafora ljudskog bića i želim da razvijem solističku liniju u stilu pozorišnog monologa i dijaloga (sa orkestrom) u kojima glavni lik otkriva svoje najintimnija osećanja i misli. Nasuprot svim mojim drugim koncertantnim delima koja su napisana u četiri stava, ovaj koncert ima dva stava.“
Izvođenja simfonijskih poema Riharda Štrausa koja su započela 1892. godine u bečkim krugovima izazivala su senzacije. Mladi kompozitori među kojima je bio i Arnold Šenberg (1874-1951), okupljeni oko Aleksandra Cemlinskog, zakletog „bramsijanca“ poštovaoca apsolutne muzike, napravili su zaokret svojim kompozitorskim tendencijama i posvetili delimičnu pažnju programskoj muzici. Posle nekoliko, manje uspešnih pokušaja na tom polju, Šenberg je na predlog Štrausa, 1902-1903. godine umesto opere koju je prvobitno planirao, komponovao simfonijsku poemu za koju je, kao i mnogi drugi autori poput Debisija i Forea, inspiraciju pronašao u Meterlinkovoj drami Peleas i Melisanda.
Okosnica priče o Peleasu i Melisandi je ljubavni trougao. Golo nailazi na Melisandu prilikom lova u šumi, i pomaže joj u nevolji. Oni se venčavaju, ali se ubrzo potom Goloov mlađi polubrat Peleas i Melisanda zaljubljuju jedno u drugo. Razotkrivši njihovu vezu, Golo u naletu ljubomore ubija Peleasa, a Melisanda umire na porođaju.
Šenbergov muzički jezik je u stilu poznog romantizma, na samoj ivici ekspresionizma. Jedan stav forme koji sažima sonatni oblik i sonatni ciklus prati radnju ljubavne drame kroz introdukciju (susret i venčanje Melisande i Goloa), Scherzo (Melisanda gubi venčani prsten i zaljubljuje se u Peleasa), Adagio (njihov rastanak i ljubavna scena; Golo ubija Peleasa) i Finale (smrt Melisande).
Danica Maksimović
