Obeležavajući 40 godina od svog prvog nastupa sa Beogradskom filharmonijom, Kristijan Mandeal na svom 35. koncertu sa našim orkestrom kreće u potragu za Svetim Gralom. Uvertira za Vagnerovu operu Tanhojzer donosi teme koje, će tridesetak godina kasnije, Antonu Brukneru poslužiti kao inspiracija za treću po redu, Vagner-simfoniju – delo kojim je kompozitor odao počast svom velikom uzoru.
Najznačajniji doprinos razvoju muzičko-scenskog žanra predstavljaju dela i teoretski rad Riharda Vagnera (1813-1883). Njegova tetralogija Prsten Nibelunga, bila je kruna nastojanja da u operskim delima kroz koncept Gesamtkunstwerka (jedinstvenog umetničkog dela) objedini muziku i dramu, kao i ostale, poetske i vizuelne elemente. Paralelno sa radom na Prstenu, Vagner je komponovao još jedno remek-delo, operu Tristan i Izolda, čiji se muzički jezik smatra početkom moderne muzike. Pre toga, na početku karijere, nakon nekoliko mladalačkih dela (Vile, Zabrana ljubavi, Rienci) sa konvencionalnim rano-romantičarskim muzičkim jezikom, njegov opus se razvijao ka tradiciji romantičarske opere sa numerama delima poput Holanđanina lutalice, Tanhojzera i Loengrina u kojima se naziru elementi tematskog rada, simfonizacije muzičkog toka i bogate orkestracije.
Opera Tanhojzer završena je 1845. godine, tokom kompozitorovog boravka u Drezdenu, gde je radio kao kapelmajstor. Vagner je bio inspirisan legendama o Tanhojzeru, nemačkom minezengeru iz 13. veka i pevačkom takmičenju u Vartburgu. Uvertira ove opere je bazirana na temama koje se u njoj javljaju, kao što je hor hodočasnika, ili muzika Venerine planine iz prvog čina. Prvo samostalno izvođenje uvertire priredio je Feliks Mendelson sa lajpciškim Gevandhaus orkestrom u februaru 1846. godine.
Očaran grandioznim Betovenovim simfonijama, Anton Brukner (1824-1896) do svojih zrelih godina nije pisao dela tog žanra, a u bečkim muzičkim krugovima bio je poznat kao solidan orguljaš i kompozitor monumentalnih misa. Njegove prve dve simfonije doživele su fijasko (muzičari Bečke filharmonije ocenili su ih kao neodsvirljive), te se 1873. godine Brukner sa velikom zebnjom odlučio da piše novo veliko ostvarenje za koje mu je inicijalnu inspiraciju predstavljala je Vagnerova muzika koju je čuo nekoliko godina ranije, te mu je posvetio Treću simfoniju i umetnuo citate njegovih opera Valkire i Loengrin. Da li zbog direktnih asocijacija na Vagnera, čija muzika, pod uticajem kritičara Hanslika nije bila omiljena u Beču, ili iz drugih razloga, prvo izvođenje Bruknerove simfonije, poznatije kao Vagner-simfonija doživelo je propast. Publika je glasno negodovala, napuštala salu, a kraj koncerta je dočekalo nekoliko osoba utešno aplaudirajući kompozitoru. Brukner je nekoliko puta prerađivao ovo delo, uklanjajući čak i tragove Vagnerove muzike, a desetak godina posle premijere, ponovo je doživeo napad muzičkih neistomišljenika zbog Osme simfonije. Duboko poljuljanog samopouzdanja, započeo je da rediguje mnoga dela, između ostalih i Treću simfoniju, ali je, ne verujući svom sudu, poverio posao učeniku Francu Šapku da izbaci nekoliko segmenata, preorkestrira pojedine odseke i prekomponuje prelaze, koji nisu uvek bili u saglasju sa autorom.
Na makro-planu forme Brukner je sledio Betovenovu tradiciju, ali sa posebnim pečatom na krupnim blokovima i ponekad megalomanskoj zvučnosti limenih duvačkih instrumenata. Četvorostavačnu formu započinje veliki sonatni oblik u de-molu (kao i Betovenova Deveta simfonija, omiljena Brukneru i Vagneru). Prva tema koju donose trube, posebno se dopala Vagneru kada je prvi put gledao partituru. Izražajna sredstva ovog stava kreću se od širokih unisona, do tihih himničnih akorada, i od briljantnih, zvučnih pasaža do iznenadnih tišina. Hromatika zgušnjava fakturu drugog stava, dok tihe fraze gudača u stilu crkvene muzike povremeno prekidaju započete misli. Skerco, odnosno, već pomalo demodirani lendler postepeno izrasta iz tišine i dostiže bujni ples u triju. Finale započinje fanfarama, kao i mnogo druge Bruknerove muzike. Umesto da suprotstavi polku poverenu gudačkom partu i svečani koral u ostalim deonicama, kompozitor ih spaja u jedinstveno, na izgled nespojivo tkivo. Trubačka tema se vraća, sada u završnici limenih duvačkih instrumenata, kao podsećanje autoru da je to Vagnerova simfonija, koliko i njegova lična.
Danica Maksimović
